M.Dimont REPETYCJA z RASIZMU cz. 1-2

Na przekór rozpowszechnionej opinii, antysemityzm pojawił się nie wcześniej niż w1800 r. Samo słowo „antysemityzm” powstało w 1879 r. Zostało wymyślone przez Niemca i miało oznaczać całkowicie nowy fenomen w historii relacji judeo-chrześcijańskich. Tym Niemcem był Wilhelm Marr, Żyd ochrzczony. To on po raz pierwszy użył tego neologizmu w swoim antyżydowskim pamflecie „Zwycięstwo judaizmu nad germanizmem”, opublikowanym w 1879 r. Znowu – któryż to raz? – żydowska historia została wypaczona przez odszczepieńca.

Mamy tutaj do czynienia z problemem czysto semantycznym. Czy można rozliczne akty przemocy, podyktowane różnymi przyczynami, określać jednym i tym samym słowem? Jest wątpliwe, aby pomogło to nam zrozumieć specyficzny charakter najnowszej historii. Nie pomoże to nam również w zrozumieniu czym różni się historia nowożytna od żydowskiej historii w innych stuleciach. Należy niewątpliwie odróżniać działania „ antysemickie” od  „antyżydowskich”. Każde z nich domaga się własnej oceny moralnej.

To, że różnice terminologiczne są doprawdy ważne, można zilustrować prostym przykładem. Cóż się stanie, jeśli zaczniemy stosować słowo „zabójstwo” do wszystkich przypadków, w których jeden człowiek pozbawia życia drugiego człowieka? Wówczas zabójstwem okaże się zarówno przypadkowo zadana śmierć, jak i akt samoobrony, a także wszystkie inne rodzaje gwałtownie zadanej śmierci. A przecież prawo rozróżnia wszystkie te poszczególne rodzaje działania. Motywacja każdego z tych działań określa stopień winy i kary. Antysemickie i antyżydowskie działania również wynikają z różnych motywacji. Na czym więc polega ta różnica?

W swoim czasie Katon wzywał Rzymian, by zniszczyli Kartagińczyków. Powodem był zwyczajny strach. Kartagina uprzednio trzykrotnie rzucała wyzwanie potędze rzymskiej. W końcu Rzymianie zrównali Kartaginę z ziemią, a wszystkich jej mieszkańców sprzedali w niewolę. Wszystko to zostało dokonane, aby nie dopuścić do czwartej wojny punickiej. Spróbujmy z tym samym obiektywizmem potraktować wydarzenia dotyczące Żydów. Kiedy Rzymianie zrujnowali Jerozolimę i wygnali Żydów z Palestyny, to motywacją ich działań nie był antysemityzm. Żydzi, podobnie jak Kartagińczycy, trzykrotnie powstawali przeciwko Rzymianom. Podobnie jak Kartagińczykom, należało im raz na zawsze wybić z głowy to niecne przyzwyczajenie. W podejmowanych przez Rzymian działaniach politycznych nie było nawet cienia uczuć antysemickich. Dowodem jest to, że wkrótce potem Żydzi mogli uzyskiwać status pełnoprawnych obywateli rzymskich.

Drugim przykładem jest historia Żydów w Hiszpanii. Hiszpańska inkwizycja prześladowała nie Żydów, lecz chrześcijan podejrzewanych o herezję. Marrani [Żydzi w średniowiecznej Hiszpanii i Portugalii, którzy ochrzcili się, aby uniknąć prześladowań religijnych – przypis tłumacza], owi przechrzczeni Żydzi, postrzegani byli przez Kościół jako chrześcijanie. Dlatego inkwizycja prześladowała ich tak samo, jak prześladowała wszystkich pozostałych chrześcijan-heretyków. Żydzi, których władza inkwizycji nie obejmowała, zostali po prostu wygnani. Stosy inkwizycji płonęły jeszcze 300 lat po ich wygnaniu. Ale ci, którzy skręcali się z bólu w ich płomieniach, byli przede wszystkim chrześcijanami. Żydzi mogli okazać się przypadkowymi ofiarami, ale nie byli wówczas „kozłami ofiarnymi”, odgrywającymi tę rolę wyłącznie z powodu swojego żydostwa.

Czym motywowane są obecnie wrogie uczucia Arabów do Żydów? Czy są one motywowane irracjonalnie i alogicznie, czy też są podyktowane obiektywnymi względami politycznymi? Sprawiedliwe to czy nie, lecz Arabowie twierdzą, iż mają wszelkie podstawy, aby obawiać się Żydów. Są przekonani, że Żydzi zagarnęli ich ziemię. Arabowie prowadzą normalną grę polityczną, tymi samymi metodami, którymi prowadzi się wszystkie gry polityczne. Wykorzystują strach, aby zjednoczyć swoje rozproszone szeregi. Ich postawę można niewątpliwie nazwać antyżydowską. Ale nie można jej nazwać antysemicką.

Porównajmy te działania i uczucia podyktowane strachem z prześladowaniem Żydów w Niemczech hitlerowskich, które kierowały się uprzedzeniami. Żydzi nigdy nie powstawali  przeciwko Niemcom. Nigdy też nie zajmowali się rozpowszechnianiem herezji. Nie zagrabili niemieckich terytoriów. Wręcz przeciwnie, wnieśli znaczący wkład w kulturę Niemiec. Walczyli ramię w ramię z Niemcami w czasie I wojny światowej. „Przestępstwo” Żydów zaistniało tylko w wyobraźni nazistów. „Wina” Żydów polegała tylko na tym, że byli Żydami. Dla nazistów „przestępcą” był człowiek, w którego żyłach płynęło chociażby 1/10 żydowskiej krwi. Nazistowska ideologia przewidywała „oczyszczenie” od Żydów nie tylko Niemiec, ale i całej Europy, przekształcając je w „judenrein” [jęz. niemiecki: terytorium wolne od Żydów – przypis tłumacza]. W tym celu potrzebne było nie ochrzczenie Żydów, jak w średniowieczu, lecz ich zlikwidowanie. Takie uczucia nie mogą już być rozpatrywane jako równoprawne pośród innych ludzkich uczuć. Jest to niewątpliwie odchylenie od normy psychicznej.

Irracjonalny rasistowski antysemityzm nie był znany pośród pogan, Greków, Rzymian, muzułmanów, ani w kulturze średniowiecza, w której Żydzi żyli od 2000 r. p.n.e. do 1800 r. n.e. W ciągu tych 3800 lat Żydów wielokrotnie zabijano, wyniszczano, wyrzynano, męczono, sprzedawano w niewolę. Ale kogo w owych czasach nie wyrzynano, nie męczono, nie sprzedawano w niewolę? Antyżydowskie działania niczym się nie różniły od działań skierowanych przeciwko innym mniejszościom i grupom narodowym. Wystarczy uprzytomnić sobie ileż to narodów w ogóle zniknęło z powierzchni ziemi w ciągu tych 38 stuleci. W średniowieczu historia antyżydowskich prześladowań nieco się komplikuje, lecz nie można jej określać jako historii irracjonalnego antysemityzmu. Nie ma w niej ani jednej z podanych przez nas cech charakterystycznych tego zjawiska. Średniowieczne prześladowania Żydów były reakcją na ich odmowę, by stać się chrześcijanami. Antysemityzm natomiast wywołany jest całkowicie przeciwstawnymi przyczynami. Antysemita nienawidzi samo istnienie żydostwa, a nie poszczególnego Żyda. Ponieważ nienawidzi on abstrakcyjną ideę, wiec nawrócenie się Żydów na chrześcijaństwo niczego nie zmienia w mózgu antysemity. 

Jak dokonało się przekształcenie antyżydowskich uczuć w antysemickie uprzedzenia? Ta transformacja miała trzy etapy, które zazębiając się, następowały jeden za drugim. Pożywką dla współczesnego antysemityzmu stała się nowa, niestabilna społecznie klasa społeczna, zrodzona w procesie zmieniających się warunków ekonomicznych. Klasa ta miała zapotrzebowanie na poczucie swojej przewagi i znalazła je, przekształcając nacjonalizm w rasizm. Wówczas stało się możliwe, by strumień niezadowolenia tej klasy społecznej umiejętnie skierować na tory antysemityzmu.

Przemiany ekonomiczne spowodowały głębokie
społeczne i psychologiczne następstwa. Maszyny wypierały robotników, a
na ich miejsce pojawiła się zupełnie nowa klasa społeczna, która
„wytwarzała” nie towary, lecz usługi. W ciągu ostatniego stulecia klasa
ta urosła do monstrualnych rozmiarów. W tym samym czasie liczba tych,
którzy karmią całe społeczeństwo, zmniejszała się coraz bardziej.
Społeczeństwo wstąpiło w epokę, w której liczba bezpośrednich wytwórców
(producentów) nieustannie się zmniejsza, a liczba ludzi zajętych pracą
biurową nieustannie się zwiększa. Nowa i nieustannie rosnąca klasa
społeczna składa się z administratorów, kompilatorów, wszelkiego
rodzaju doradców, funkcjonariuszy, pracowników reklamy. Od dołu klasa
ta styka się z robotnikami, u góry – z zarządcami i administratorami.
Grupa ta stanowi jądro amorficznej masy współczesnego społeczeństwa.

Hannah
Arendt w swojej książce „Pochodzenie totalitaryzmu” nazwała tę
grupę     ”zdeklasowaną”. Ludzie tej grupy rzeczywiście utracili swój
uprzedni status klasowy i swoje uprzednie poczucie bezpieczeństwa i
stabilizacji. Można ich nazwać „wytartymi białymi kołnierzykami”, w
odróżnieniu od zwyczajnych „białych kołnierzyków”, czyli
profesjonalistów i zarządzających produkcją. Ta zdeklasowana warstwa
społeczna dostarcza najwięcej wyznawców współczesnego antysemityzmu.
Właśnie z tej grupy Hitler werbował swoich najbardziej zajadłych i
namiętnych  wielbicieli.

Środkowe
lata XIX stulecia były okresem rozpowszechnienia w Europie idei
rewolucyjnych, okresem rodzenia się komunizmu i socjalizmu. Właśnie w
tym czasie politycy odkryli nowe zastosowanie dla zdeklasowanych, a
także dla Żydów. Zdeklasowanych można przecież wykorzystać jako silę
uderzeniową. Działacze polityczni prawicy popchnęli ich do
kontrnatarcia przeciwko lewicy. Politycy zaczęli tłumaczyć brak
stabilnej sytuacji zdeklasowanych względami nie ekonomicznymi czy też
społecznymi, lecz istnieniem „żydowskiej obcej siły” (w tej sytuacji
pojawiły się pierwociny pojęcia „żydokomuny” – uwaga tłumacza).
Jeśli
zdeklasowani bali się kapitalizmu, to Żydów przedstawiano jako
kapitalistycznych eksploatatorów. Jeśli zdeklasowani obawiali się
komunizmu, to Żydów przedstawiano jako komunistycznych spiskowców.
Ogłoszono, że wszelkie zło dzieje się za sprawą rąk i knowań
żydowskich. No i że, oczywiście, gdyby nie Żydzi, zdeklasowani
znaleźliby godne dla siebie miejsce w społeczeństwie.

To był
początek antysemityzmu, który stawał się nie tyle ruchem politycznym,
ile politycznym narzędziem. Antyżydowskie uczucia, istniejące od czasów
średniowiecza, skierowane zostały w nowe koryto. Powoli transformowano
je w przesądy antysemickie.
 
Działacze religijni wieków
średnich domagali się wygnania Żydów, aby ci swoją obecnością nie
hańbili wiary chrześcijańskiej. Świeccy politycy czasów nowożytnych nie
domagali się wygnania Żydów. Nie przyniosłoby im to żadnej korzyści.
Gdyby zdołano wygnać Żydów, to elementy zdeklasowane niezwłocznie
zobaczyłyby, że ich sytuacja w najmniejszym stopniu się nie zmieniła.
Żydów należało zachować w społeczeństwie w roli stałych kozłów
ofiarnych. Jednak twórcy antysemityzmu nie przewidzieli dalszego
rozwoju wydarzeń: pojawienia się nowej odmiany gatunku – polityków
totalitaryzmu – którzy rzucą wezwanie do realnego wytrzebienia Żydów.